Önceki yazımda bebek için plan yapan çiftlerin doktora başvurmadan önce uygulayabilecekleri pratik yöntemlerden bahsetmiştim. Bu yazımda ise önerilen yöntemlerle bebek haberi gelmemişse, çiftlerin izleyebilecekleri yolu ve tedavi yöntemlerini paylaşacağım. Çiftler bir yıl düzenli korunmasız ilişkide bulunmasına rağmen hala bebek sahibi olamıyorsa, mutlaka doktora başvurmalıdır. Doktorun yapacağı ise sebeplerin araştırılması ve probleme göre çiftlere bir tedavi yöntemi önermesidir.
1 yıl düzenli korunmasız ilişkide bulunan çiftlerin bebek sahibi olamamasına kısırlık adı verilir. Bebek isteyen ve korunmayı bırakan çiftler 1 yıl içinde bebek haberi alamamışlarsa, kısırlık tetkiklerine başlamaları gerekir. Genellikle 1 yıl bazı yaş grupları için uzun bir süre olabilir. Özellikle günümüzde kariyer sahibi olabilmek için hem evlilik hem de bebek yapma planlarını ileri yaşlara ertelemiş olan kadınlarda 1 yıl beklemek bile bazen gebelik şanslarını azaltabilir. 1 yıl genellikle 30 yaşından daha genç kadınlar için daha uygun bir süredir. 30’lu yaşlardan sonra bebek sahibi olmaya karar vermiş çiftlerde ise, 6 aylık korunmasız ilişki sonrası gebelik oluşmamışsa öncelikle basit testlerden başlamak için uygun bir süredir. En azından erkekte sperm sayımı ve kadında hormonal testler ile rutin vaginal ultrasonografi ile yumurtalık ve rahimin değerlendirilmesi önemlidir. Var olan sorunların erkenden saptanıp tedavi seçeneklerinin planlanması zaman kazandıracaktır.
Kısırlık nedenlerinin yüzde 30’u kadından, yüzde 30’u erkeğe bağlı nedenler ve yüzde 25 kadarı her iki cinse ait problemler olarak karşımıza çıkmaktadır. Çiftlerin yüzde 15 kadarında ise hiçbir sebep olmamasına rağmen kısırlık problemi vardır. Bu gruba sebebi açıklanamayan kısırlık tanımı yapılmaktadır.
KADINA AİT NEDENLER
* Hormonal nedenler
* Rahim kanallarında ait sorunlar
* Rahim ile ilgili sorunlar
* Yumurtalıklar ile ilgili sorunlar
* Endometriozis
ana başlıkları altında toplanabilir.
Hormonal nedenler
FSH ve LH hormonlarının yetersiz salgılanması: Kadınlarda yumurtalık faaliyetleri beyinden kontrol edilir. Beyinde bulunan hipofiz bezi ön bölümünden salgılanan FSH, LH adındaki hormonlar yumurtalıkları uyararak yumurta gelişimini temin eder. Gelişen yumurta ile birlikte salgılanan östrojen hormonu da rahim iç zarının gelişimini temin eder. Yumurtlama ile birlikte de progesteron hormonu vücuda salınır ve rahim iç zarı hem östrojen hem de progesteron ile gelişerek embriyo için uygun zemin hazırlar. Doğuştan veya sonradan geçirilen beyin operasyonlarına bağlı FSH ve LH hormonunun yetersiz salınımı yumurtalıklarda gelişimi temin edemez ve yumurtlama olmaz. Tedavisi eksik olan hormonların yerinde konması şeklindedir.
Prolaktin hormonu fazlalığı: Beyin hipofiz ön bölgesinden salgılanan prolaktin hormonu hamilelik ve süt veren annelerde yüksek düzeydedir. Bu durumlar dışında yüksekliği ise yumurtlamayı baskılar. Özellikle göğüs travması, beyin travması ve tiroidin az çalıştığı durumlarda (hipotiroidi) prolaktinin kandaki düzeyi yükselir ve bunun sonucunda kısırlık meydana gelebilir. Ayrıca prolaktin hormonu yüksek düzeylerde iken gebelik oluşmuşsa erken düşük riski de artmaktadır. Kısırlık tetkiklerinde prolaktin yüksek düzeylerde ise tedavi edilmelidir.
FSH hormonun yüksekliği: FSH hormonunun yüksek düzeylerde bulunması yumurtalık rezervinin azaldığını gösteren önemli bir testtir. Özellikle 35’li yaşlarda sonra görülmesi olumsuz bir belirtidir. Maalesef belirli bir tedavisi yoktur. Ultrasonografide yumurtacık varsa yüksek dozda yumurtlama ilaçları ile yumurtlama tedavisi yapılır, ama başarısı oldukça düşüktür.
Diğer hormonal bozukluklar: Kısırlık sadece yumurtalık ve üreme organları ile ilgili hormonal bozukluklarda olmaz. Özellikle tiroit bezinin az çalışması, böbreküstü bezinin fazla çalışması gibi nedenler de kısırlık nedeni olabilir.
Rahim kanallarına ait nedenler
Yumurta ile sperm, yumurtlama zamanında rahim kanalının 1/3 dış bölümünde buluşur ve döllenme meydana gelir. Daha sonra döllenen yumurta gelişmeye devam ederken rahim kanalında geri rahime doğru ilerleyerek rahim iç zarına tutunur. Buna implantasyon adı verilir. Bu olayın gerçekleşebilmesi için kadında en az bir rahim kanalının açık ve işlev görüyor olması gerekir. Rahim kanallarındaki sorunları ortaya çıkarmak için 2 yöntem vardır. Biri rahim filmi (HSG) diğer laparoskopidir. Rahim kanallarında tıkanıklığa neden olan sebepler, geçirilen enfeksiyonlar, karın ameliyatları, endomatriozis ve doğuştan rahim kanallarının yokluğu veya gelişmemesi olabilir.
Rahime ait nedenler
Döllenen yumurta rahim içine geldiğinde burada sağlıklı bir şekilde tutunabilmesi için rahim iç zarının uygun gelişmiş olması gerekir. Özellikle geçirilen kürtajlar ve rahim cerrahisi sonucunda hasar görmüş rahim iç zarındaki yapışıklıklar embriyonun yerleşimini engelleyebilmektedir. Rahimde oluşmuş olan miyomlar da özellikle rahim iç zarında ise veya buraya baskı yapıyorsa kısırlığa neden olabilir. Doğuştan rahim iç zarında bulunan septum adı verilen rahim iç zarındaki perde şeklindeki oluşum da implantasyonu bozan önemli bir faktördür.
Yumurtalıklıklara ait nedenler
Yumurtlama gebelik için en önemli koşullardan biridir. Yumurtlamanın olmaması genellikle yumurtalıkta polikistik over adı verilen durumlarda veya beyinden salgılanan hormonların yetersizliğine veya düzensiz salgılanmasına neden olabilmektedir. Ayrıca tiroit ve diğer salgı bezlerindeki hormonal bozukluklar yumurtlamayı engelleyebilmektedir. Erken menopoz adı verilen ve kesin nedeni belli olmayan bu durumda ise yumurtalıklarda yumurta hücrelerinin erken tükenmesi önemli bir kısırlık nedenidir. Bazı genetik bozukluklarda ise doğuştan yumurtalıklar yoktur veya işlevi yoktur.
Endometriozis
Endometriozis rahim iç zarı dokusunun rahim dışında bulunmasına denir. Bu doku bazen yumurtalıklarda, rahim kanallarında, karın iç zarında bulunabildiği gibi ciltte, bağırsakta ve idrar kesesinde de bulunabilmektedir. Yumurtalıklarda çikolata kisti adı verilen kistin nedenidir. Rahim kanallarında tıkanmaya ve karın içinde yapışıklıklara sebep olan önemli bir hastalıktır. Kısırlık sorunu olan kadınların yaklaşık yüzde 30’unda endometriozis bulunduğu bildirilmektedir. Endometriozisin kesin bir tedavisi yoktur, ancak sebep olduğu soruna yönelik kısırlık tedavi yöntemi kararı verilmektedir.
ERKEĞE AİT KISIRLIK NEDENLERİ
* Sperm sayısının az olması (oligospermi)
* Menide sperm hücresinin olmaması (azospermi)
* Genetik bozukluklar
ana başlıkları altında toplanabilir.
Sperm sayısının az olması (oligospermi)
Erkekte üreme kabiliyeti olan sperm sayısı mililitrede en az 20 milyon olmalıdır. Bu sayının en azından yarısının hareketli olması beklenmektedir. Sayı ve hareket kadar var olan sperm hücrelerinin yapısal olarak normal olması da çok önemlidir. Sperm sayısının bu ölçülerin altında olmasına oligospermi adı verilir. Hormonal nedenler olabildiği gibi sperm yollarındaki bazı problemler de oligospermiye neden olabilmektedir. Sperm sayısındaki problemin ağırlığına göre aşılama veya tüp bebek tedavi alternatifi olarak sunulmaktadır.
Menide sperm hücresinin olmaması
Genellikle doğuştan veya sonradan meydana gelebilmektedir. Mikroenjeksiyon işlemi öncesi maalesef bu erkeklerin bebek sahibi olma şansı yoktu. Günümüzde ise Mikro TESE işlemi ile önemli oranda sperm bulunma şansı artmıştır.
Genetik bozukluklar
Doğuştan kromozom bozuklukları olan erkeklerde sperm azlığı veya yokluğu saptanır.
Önümüzdeki yazıda bahsedilen sorunların tanısına yönelik neler yapabiliriz, yapılan testlerin anlamları nelerdir ve hangi test en doğru ne zaman yapılmalı vb konularda bilgi vereceğim.
Sağlıklı ve mutlu günler geçirmeniz dileğiyle…