Böbrek yetmezliği ülkemizde sıkça görülen ve etkilenen bireyle birlikte tüm aileyi hastaneye bağımlı hale getiren bir durumdur. Başarılı bir böbrek nakli ile hayat yeniden başlar. İlerleyen zamanda sosyal yaşamdan uzaklaşan hastalar normal rutinlere başlamakta ve iş ile birlikte gelecek için bebek planları yapmaya daha cesaretle karar vermektedirler.
Böbrek yetmezliği olan ve diyaliz gerektiren kadınlarda altta yatan hastalık, kullanılan ilaçlar, psikolojik sıkıntılar nedeniyle sıklıkla hormonal bozukluklar ve buna bağlı adet düzensizlikleri, cinsel yaşamda isteksizlik, kısırlık görülmektedir. Özellikle beyinden salgılanan FSH, LH ve prolaktin hormonları düzeyleri yükselmektedir. Buna bağlı olarak da kadınlarda adetten kesilme meydana gelmektedir. Yapılan çalışmalarda böbrek yetmezliği olan kadınların menopoz yaşlarının 5 yıl kadar erken olduğu bildirilmektedir.
Başarılı böbrek naklinden sonra kadınlarda 1 ile 20 ay içinde adet düzensizliklerinin ortadan kalktığı ve üreme-yumurtlamanın geri geldiği bildirilmektedir. Bebek doğurma çağında böbrek nakli geçiren kadınların sıklığı yüzde 2 civarındadır. Bunların yüzde 12’si bebek dünyaya getirmektedir.
GEBELİKTE BÖBREKLERDE MEYDANA GELEN DEĞİŞİKLİKLER
Gebelikte, özellikle ilk 5-6 aylarda böbreklerdeki kan akımı yaklaşık olarak yüzde 50-60 civarında artar. Böbreklerden süzülen sıvı miktarı da bu paralelde artar ve özellikle ilk 13 gebelik haftasında en yüksek düzeyine ulaşır. Progesteron hormonu etkisiyle damarlardaki direnç azalır. Özellikle 24 gebelik haftasına kadar tansiyon düşmeye eğilimlidir. Son 3 ayda ise hormonların etkisi tedrici olarak azaldığından tansiyon gebelik öncesi haline döner.
Böbreklerde meydana gelen işlev artışı ile birlikte, gebelikte idrarda az miktarda şeker ve protein kaçağı normal kabul edilmektedir.
Gebelikte böbreklerde yapı olarak da büyüme meydana gelir. Aynı şekilde böbreklerden sonra gelen idrar borusu da kısmen hormonların etkisiyle, bazen de rahmin sağa doğru yatması ve idrar borusuna bası nedeniyle idrar yollarında genişleme meydana gelir. İdrar akışı da yavaşladığından idrar yolları enfeksiyonu ve böbrek taşlarında oluşum daha kolay meydana gelebilmektedir.
Böbrek fonksiyon yetmezliği olan kadınların hamile kalması ile birlikte yukarıda kısaca anlattığımız olaylar nedeniyle böbreğin aşırı yüklenmesi ile ağır böbrek yetmezliğine gitme olasılığı yükselmektedir.
GEBELİĞİN NAKİL OLAN BÖBREĞE ETKİLERİ
Böbrek naklinden sonra özellikle nakil olan böbreğin işlevinde artış ve büyüyen rahimin idrar yollarına basısı söz konusu olabilir. Gebeliğin gidişatı ve böbreğin gebelik değişiklikleri nedeniyle etkilenmesi ise bazı parametrelere göre takip edilmektedir. Serumdaki kreatinin düzeyi, anne adayında hipertansiyonun olup olmaması ve idrardaki protein kaçağı miktarıdır. Bu parametrelerdeki bozukluklara paralel olarak böbreğin zarar görmesi ve işlev kaybının yanında bebekte meydana gelebilecek problemlerle kayıp riski artmaktadır.
Hamilelikte böbreğin süzme işlevi arttığından ve kullanılan ilaçların dozlarındaki değişiklikle birlikte böbreğin reddedilmesi riski de mevcuttur. Bu nedenle gebelik esnasında bağışıklığı baskılayan ilaçların aynı dozda devam edilmesi görüşü hakimdir.
Başarılı böbrek nakli geçiren hamilelerde gebelik hipertansiyonu, gebelik şeker hastalığı ve idrar yolları enfeksiyonları ve kansızlık çok sıktır.
Özellikle bağışıklığın baskılanması nedeniyle sitomegalovirus, herpes ve hepatit virüsleri ile oluşan enfeksiyonların riski artmaktadır. Özellikle sitomegelovirus bebek üzerinde olumsuz etkileri nedeniyle gebelik öncesi mutlaka araştırılmalıdır.
BÖBREK NAKLİ GEÇİREN ANNE ADAYLARINDA GEBELİĞİN BEBEK ÜZERİNE ETKİLERİ
Başarılı böbrek nakli geçiren hamilelerde bebeği bekleyen bazı sorunlar mevcuttur. Bunlardan en önemlileri prematüre doğumlardır. Erken doğumların oranı yüzde 50-60 civarındadır. Bunların bir bölümü enfeksiyon ve kullanılan ilaçlar nedeniyle meydana gelen erken doğum veya erken su kesesinin patlaması, bir bölümü de etkilenen böbreğin yükünün azaltılması amacıyla zorunlu yapılan doğumlardır.
Anne karnındaki bebeklerin yarısına yakınında plasentanın işlevinin erken bozulmasına bağlı gelişme geriliği meydana gelmektedir.
Hamilelik süresince kullanılacak bağışıklığı baskılayan ilaçların da bebek üzerine etkileri nedeniyle bebek bu açıdan da risk altındadır.
BÖBREK NAKLİ GEÇİREN KADINLARDA HAMİLELİKTE YAPILMASI GEREKENLER
Başarılı böbrek nakli geçiren kadınların hamilelik için karar vermeden önce ciddi bir hazırlık gerektirmektedir. Özellikle enfeksiyonlara meyilleri nedeniyle başta sitomegalovirus, herpes, hepatit gibi virüs enfeksiyonları araştırılmalıdır. Böbreğin hamilelik stresini kaldırabilecek yeterlilikte olduğu testlerle değerlendirilmelidir. İdeal anne olma zamanının canlı vericiden yapılan böbrek naklinden 1 yıl, kadavradan yapılan nakilden 2 yıl sonra olması gerekliliği bildirilmektedir. Nakilden 5 yıl ve daha fazla sonra yaşanan hamileliklerin böbreği ciddi bir şekilde tehlikeye atma olasılığı vardır.
Hamilelikte emniyetli olup olmadığını bilmediğimiz ilaçların, hamilelik planı öncesi 6 hafta kesilmesi önerilmektedir.
Hamilelik takiplerinde ilk 3 ay 2 haftalık aralıklarla hem bebeğin hem de genel olarak böbrek fonksiyonlarının takibi gerekmektedir. Sonraki aylarda 3-4 haftalık aralıklarla kontroller yeterlidir. Son 3 ayda ise 2 haftalık hatta haftalık ultrasonografik takipler önemlidir. Özellikle son aylarda bebeğin sağlığının izlenmesi ve muhtemel annede hipertansiyon ve bebekte gelişim geriliği sorunları açısından araştırılması gerekir. Son 3 ayda bebekte meydana gelebilecek gelişme geriliği, erken doğum riski veya tıbbi nedenlerle doğum kararı nedeniyle bebek akciğerleri gelişimini hızlandıran kortizon türevi ilaçların yapılması önemlidir.
Doğum zamanlaması konusunda kararda, özellikle böbreğin işlevi ile ilgili veriler yardımcı olmaktadır. Böbrek işlevinde hafif de olsa olumsuz gelişme, bebeğin uygun zamanda doğumu kararını verdirmektedir. Tamamen normal olan böbrek tetkiklerinde ise miyadı beklemekte sakınca yoktur.
Böbrek nakli geçiren annelerde doğum sıklıkla sezaryenle yapılmakta, fakat her şeyin normal seyrettiği gebeliklerde vajinal doğumun yapılabileceği görüşü hakimdir. Bebeğin doğumunun gerçekleşeceği hastanede mutlaka yenidoğan yoğun bakım koşullarının mevcut olması önemlidir.
Başarılı böbrek nakli geçiren kadınların ilk fırsatta anneliği düşünmeleri doğaldır. Çünkü ideal bir hamilelik için zamanları kısıtlıdır. Gerekli değerlendirmeler sonucunda hamilelik planlanabilir. Nefroloji ve kadın doğum uzmanlarının bir ekip olarak anne adayını takibi önemlidir.
